Συντάκτης: Δημήτρης Γκιώνης
Mια παλιά (αλλά πάντα επίκαιρη) έρευνα του Πέτρου Πικρού
«Αθλια ανθρώπινα ράκη, κοινωνικά αποβράσματα, συντρίμμια που ποιος ξέρει ποια άγρια μπόρα της ζωής τα ’χει ρημάξει, διά να τα πετάξη εκεί, ανωφελή περιττώματα, η επιστήμη της τιμωρίας…».
Είναι ο συγγραφέας Πέτρος Πικρός (1894-1956) κι είναι απόσπασμα από μια αποκαλυπτική έρευνά του στις ελληνικές φυλακές, που πραγματοποιήθηκε το 1926 (ήγουν πριν από 91 χρόνια), επί δικτατορίας Θεόδωρου Παγκάλου, και δημοσιεύτηκε σε τριάντα συνέχειες στην εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος», από 25 Μαρτίου-30 Μαΐου 1926.
Περιλαμβάνεται όλη στο βιβλίο «Εις τα άδυτα και τα ερέβη των φυλακών μας» (εκδοτικός οίκος Κ. & Μ. Αντ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη), με εισαγωγή - σχολιασμό - επιμέλεια Νίκου Βαρβατάκου, πρώην σωφρονιστικού υπαλλήλου στις φυλακές Κορυδαλλού και νυν ασχολούμενου στο τμήμα διοίκησης του Κέντρου Επανένταξης Αποφυλακισμένων «Επάνοδος», και πρόλογο Γιάννη Δ. Μπάρτζη, δρ. Πανεπ. Αθηνών και συγγραφέα.
Θυμίζω ότι για τον Πέτρο Πικρό, τον συγγραφέα, μεταξύ άλλων, της τριλογίας «Χαμένα κορμιά», «Σα θα γινούμε άνθρωποι» και «Τουμπεκί» (εκδόσεις «Αγρα»), πραγματοποιήθηκε στις 14 του περασμένου Νοεμβρίου εκδήλωση από το Μορφωτικό Ιδρυμα της Ενώσεως Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών (της οποίας ο Πικρός υπήρξε μέλος).
Ανάλογη εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί και για το βιβλίο με την έρευνά του για τις φυλακές, την Τετάρτη 1 Φεβρουαρίου 6.30 μ.μ. στην αίθουσα εκδηλώσεων της ΕΣΗΕΑ (Ακαδημίας 20).
Από κοντά
Γράφει, προλογίζοντας το προαναφερόμενο βιβλίο ο καθηγητής Μπάρτζης: «Ο Πέτρος Πικρός εργάστηκε σε πολλές αθηναϊκές εφημερίδες σε όλη τη διάρκεια της πολυετούς δημοσιογραφικής του καριέρας. Στα ζητήματα των φυλακών και των φυλακισμένων επανερχόταν συχνά και πάντα με διάθεση καταγγελίας, προβολής και διόρθωσης των σημαντικών προβλημάτων που αντιμετώπιζαν τόσο οι έγκλειστοι όσο και οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι.
Πιστός στην ταχτική του των “ζωντανών ρεπορτάζ”, δεν δίσταζε να μπαίνει μέσα στις φυλακές και να ζει από κοντά τα ζητήματα για τα οποία θα έγραφε.
»Δυναμικά άρθρα δημοσίευσε και για θανατοποινίτες, υπερασπίζοντας και τα δικά τους δικαιώματα […] Αλλωστε ποτέ δεν λησμόνησε ότι και αυτός σύρθηκε σιδηροδέσμιος [για τους ιδεολογικούς του αγώνες] στους δρόμους της Αθήνας, γεγονός που τον έκανε να κατανοεί πιο άμεσα τους έγκλειστους “εν σκότει και σκιά” συνανθρώπους μας, να τους συμπονά και να μιλάει για τα προβλήματά τους με συμπάθεια».
Και ο Βαρβατάκος στην εισαγωγή του: «Ετσι λοιπόν, ο σύγχρονος φιλέρευνος άνθρωπος που (είτε επαγγελματικά είτε από απλή φιλομάθεια είτε λόγω κάποιας ιδιαίτερης κοινωνικής ευαισθησίας) μελετά τον θεσμό της φυλακής και τη συναφή με τον θεσμό αυτό γραμματεία, αποκτά τη δυνατότητα να εντρυφήσει περισσότερο στο εν λόγω πεδίο, να συγκρίνει το τότε με το τώρα, να διαπιστώσει τι (δεν) έχει αλλάξει μέχρι σήμερα, να αντλήσει χρήσιμα ερεθίσματα για σκέψη ή και δράση, να στοχαστεί και να εμπνευστεί».
Τι έχει αλλάξει;
Και πιο κάτω: «Στο έργο αυτό ο σημερινός μελετητής της ιστορίας των φυλακών μπορεί να αντλήσει ένα ευρύτατο φάσμα πληροφοριακών στοιχείων, που εκτείνονται ενδεικτικά από την καταγραφή ενός μέρους της συνθηματικής γλώσσας (αργκό) των κρατουμένων μέχρι την “ακτινογραφία” της μικροκοινωνίας τους μέσα στη φυλακή καθώς και την παρουσίαση της ταξικής διαστρωμάτωσης αυτής της μικροκοινωνίας, από την αναφορά στα διάφορα μελανά σημεία των συνθηκών κράτησης των εγκλείστων μέχρι την αποτύπωση των συνθηκών εργασίας του σωφρονιστικού προσωπικού, από την ανάδειξη του ευαίσθητου και εν δυνάμει στιγματιστικού ρόλου του Τύπου μέχρι την προβολή της σημασίας που είχε η εργασία των κρατουμένων, τόσο για τους ίδιους όσο και για το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
»Κατ’ αυτόν τον τρόπο, πέραν της αμιγώς ιστορικής τους αξίας, τα πληροφοριακά αυτά στοιχεία μπορούν να αξιοποιηθούν ως “πρώτη ύλη” για την πραγματοποίηση μιας συγκριτικής αντιπαραβολής ανάμεσα στις δύο εποχές, την τότε και τη σημερινή, βοηθώντας έτσι στην εξαγωγή συμπερασμάτων γύρω από το τι άλλαξε και τι δεν άλλαξε στις φυλακές και στο κοινωνικοπολιτισμικό τους πλαίσιο, έκτοτε και μέχρι σήμερα».
Κι ας κλείσω με μια αγριευτική εικόνα από την έρευνα του Πικρού: «Ετυχε να δω άνδρας ίσαμ’ εκεί πέρα πάνω, δεμένους σε κάποιο δέντρο της αυλής της φυλακής και δερόμενους μέχρι αιματώσεως. Ετυχε να δω κρατουμένους με σάρκας μελανάς από το βούρδουλα. Προ μερικών εβδομάδων ακόμη, κάποιος κρατούμενος επαρχιακής φυλακής έγραφε ότι τον είχαν “σαπίσει στο ξύλο”. Ανέφερα την καταγγελίαν όπου έπρεπε. Μου απήντησαν σκληρώς: “Κάτι θα έκανε και θα τον έδειραν”»!
Στο πλαίσιο
Το βιβλίο του Ελληνοαμερικανού δημοσιογράφου Νίκου Γκατζογιάννη «Ελένη» διαθέτει στους αναγνώστες της η «Καθημερινή». Ενα βιβλίο που, έχοντας κυκλοφορήσει (και στα ελληνικά) στις αρχές της δεκαετίας του ’80, έχει ήδη κάνει διεθνώς τη διαδρομή του, έχει γίνει κινηματογραφική ταινία κι έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις, δεδομένου ότι εμφανίζεται ως η μαρτυρία ενός παιδιού, του οποίου η μάνα δολοφονήθηκε, μαζί με άλλους συντοπίτες της, από τους αντάρτες, σ’ ένα χωριό της Ηπείρου, στη διάρκεια του Εμφυλίου.
Η απάντηση στην «Ελένη» προέκυψε λίγους μήνες αργότερα με την κυκλοφορία του βιβλίου του δημοσιογράφου και συγγραφέα Βασίλη Καββαθά «Η άλλη Ελένη», έπειτα από έρευνα στα ίδια μέρη όπου διαδραματίζεται η υπόθεση του βιβλίου του Γκατζογιάννη, με τις Ελένες-θύματα της άλλης πλευράς…
Γράφει προλογίζοντας το βιβλίο του Καββαθά ο ιστορικός συγγραφέας Δημήτρης Φωτιάδης: «Η “Ελένη” του Γκατζογιάννη είναι γραμμένη ώστε να μας δείχνει ανίκανους να κάνουμε κουμάντο στον τόπο μας […] Διαπιστώνουμε σε κάθε σελίδα του πως ο συγγραφέας απευθύνεται σε ανθρώπους που δεν ξέρουν τίποτα απ’ όσα γίνανε στον τόπο μας […]
Κι ο ξένος που τίποτα δεν ξέρει, δεν μπορεί βέβαια να ξεχωρίσει την αλήθεια από το ψέμα. Ενώ το έργο του καλύπτει ένα μεμονωμένο περιστατικό. Μια ακρότητα από τις πολλές που διαπράχτηκαν και από τις δύο πλευρές.
Ομως ο συγγραφέας είδε μόνο τη μία. Δεν ξέρει πόσες “Ελένες” μετρούσαμε […] Ελπίζουμε με την αντιπαράθεση που γίνεται να βγει κερδισμένη η αλήθεια», καταλήγει ο Φωτιάδης. Αυτή η έρμη και χωρίς παρωπίδες αλήθεια, που αναζητείται ακόμη για τον Εμφύλιο, αλλά και για το λεγόμενο «παιδομάζωμα» και τις «παιδοπόλεις» της Φρειδερίκης…
ΚΑΙ… Ανανέωση με το… παλιό.
