Συντάκτης: Ιωάννα Σωτήρχου / www.efsyn.gr
«Ακόμα κι αν ξέρεις τι έχει κάνει ένας άνθρωπος στη ζωή του, δεν θα πει ότι ξέρεις τον ίδιο τον άνθρωπο».
Ο Τότι επέμεινε. «Μα... Αγκνες, οι πράξεις είναι πιο δυνατές από τις λεξεις».
«Οι πράξεις λένε ψέμματα», απάντησε κοφτά η Αγκνες.
«Υπάρχουν άνθρωποι που από την αρχή δεν έχουν ελπίδες. Υπάρχουν άνθρωποι που κάνουν ένα λάθος. [...]
Δεν είναι δίκαιο. Νομίζουν όλοι ότι σε ξέρουν από τα πράγματα που έχεις κάνει.
Νομίζουν πως δεν είναι ανάγκη να καθίσουν και να σ’ ακούσουν, να σ’ αφήσουν να μιλήσεις για τον εαυτό σου.
Οσο κι αν πασχίζεις... [...]. Ο τρόπος που σε βλέπουν οι άλλοι αποφασίζει τελικά το ποιος είσαι».
Η Αγκνες Μάγκνουσντότιρ, στο εμπνευσμένο από την πραγματική ιστορία της μυθιστόρημα της Χάνα Κεντ «Εθιμα ταφής» (εκδόσεις Ικαρος), είχε καταδικαστεί σε θάνατο για συμμετοχή στη βίαιη δολοφονία του εραστή της και περνάει τους τελευταίους μήνες της ζωής της πριν από την εκτέλεση στο σπίτι ενός νομαρχιακού υπαλλήλου που ζει με τη γυναίκα του και τις δύο κόρες του. Ισλανδία 1829...
Ισως γιατί σε αυτό το βόρειο απομονωμένο και παγωμένο νησί, τότε, δεν υπήρχε κατάλληλος χώρος φυλάκισης...
Σε τούτο τον πολιτισμένο τόπο όμως «υπάρχουν». Για να διαιωνίζουν την απανθρωπιά, να γεννούν αρρώστια, να σκορπούν τον θάνατο: τέσσερις αυτοχειρίες κρατουμένων, οι δύο σε αστυνομικά τμήματα και ένας θάνατος από οδοντική φλεγμονή σε φυλακές, μέσα σε έναν μόλις μήνα, τον Φεβρουάριο.
Πέντε ζωές που χάθηκαν στα χέρια του κράτους. Κατά τα άλλα, οι κρατούμενοι δεν στερούνται παρά μόνο την ελευθερία τους...
Πολλές πτυχές των δεινών του εγκλεισμού αλλά και τη σύγχρονη τάση εγκατάλειψής του για οικονομικούς και όχι ανθρωπιστικούς λόγους ανέδειξε η εκδήλωση με θέμα «Εγκλεισμός, συνθήκες κράτησης και δικαιώματα των κρατουμένων» που διοργάνωσε η Ελληνική Ενωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Αρκετοί εισηγητές εξέθεσαν το γεγονός ότι η κοινωνία δεν ενδιαφέρεται για το τι συμβαίνει σε αυτές, έθιξαν τον «ποινικό λαϊκισμό» που εύκολα μιλά για περισσότερες φυλακές, καλλιεργείται μέσω μιντιακών πανικών αλλά ζητά επιείκεια «όταν μπλέξει κάποιος δικός της άνθρωπος».
Αδιαφορία που ίσως ερμηνεύει το γεγονός ότι στη φυλακή υπερεκπροσωπούνται μειονοτικές και ευάλωτες ομάδες: αλλοδαποί που μπορεί να αντιστοιχούν στο 10% του γενικού πληθυσμού, αλλά ξεπερνούν τον μισό έγκλειστο πληθυσμό, Ρομά, χρήστες, άνθρωποι με ψυχικές διαταραχές ή ακόμη και άνεργοι είναι οι πλέον εκτεθειμένοι στην ποινική καταστολή. Και από την άλλη, ο φόβος του εγκλήματος που είναι απόλυτος στους ανθρώπους αλλά, σύμφωνα με τις στατιστικές, δεν δικαιολογείται, αφού υπάρχει μικρότερη του 1% ετήσια πιθανότητα να μας συμβεί κάτι.
Ζητούμενο; Το πώς θα διαπαιδαγωγηθεί η κοινωνία.
Κι όμως οι φυλακές τείνουν να γίνουν παρελθόν
Τη μετατόπιση από την έννοια του αδίκου στην έννοια της επικινδυνότητας καθώς το ενδιαφέρον διεθνώς μονοπωλεί η ασφάλεια μετά τις 11/9/2001, επεκτείνοντας την ποινικοποίηση πράξεων που προηγουμένως μπορεί και να έμεναν ατιμώρητες, όπως είναι οι προπαρασκευαστικές ενέργειες, επισήμανε ο τέως γενικός γραμματέας του υπουργείου Δικαιοσύνης δρ Νομικής Μαρίνος Σκανδάμης.
Ωστόσο, παρά την ένταση των τιμωρητικών πολιτικών σε διεθνές επίπεδο διαπιστώνει και τις αντίρροπες δυνάμεις γα μείωση του σωφρονιστικού πληθυσμού, προερχόμενες μάλιστα από τον συντηρητικό χώρο με επιχείρημα το οικονομικό κόστος.
Για παράδειγμα, «το έθνος πίσω από τα κάγκελα», οι ΗΠΑ, με τα περισσότερα από δύο εκατομμύρια φυλακισμένους ανθρώπους ακόμη και σε ιδιωτικές φυλακές που αντιστοιχούν στο 25% του παγκόσμιου πληθυσμού των κρατουμένων – ενώ ο πληθυσμός των ΗΠΑ αντιστοιχεί στο 5% του παγκόσμιου πληθυσμού.
Διαπιστώνοντας την εκτίναξη των δαπανών για τις φυλακές σε σύγκριση με τις κοινωνικές δαπάνες (υγεία, εκπαίδευση, πρόνοια) αλλά και την υψηλή υποτροπή των κρατουμένων ως απόδειξη ότι οι σχετικές δαπάνες είναι μη αποδοτικές, τρεις συντηρητικοί φορείς συνέστησαν την πρωτοβουλία Right on Crime το 2010, αντιστρέφοντας το βαθιά κατασταλτικό παρελθόν της συντηρητικής παράταξης, όχι από ενδιαφέρον για τους ανθρώπους αλλά από τα οικονομικά αδιέξοδα που επισύρει η βαριά καταστολή.
Μάλιστα, σε κάποιες Πολιτείες (Γουαϊόμινγκ, Μίσιγκαν, Γιούτα, Μισισίπι αλλά ακόμη και στο Τέξας), όχι απλώς μειώθηκαν οι κρατούμενοι αλλά έκλεισαν και κάποιες φυλακές.
Ο κ. Σκανδάμης αναφέρει επίσης τις εκτεταμένες αποποινικοποιήσεις αδικημάτων που σχετίζονται με τα ναρκωτικά αλλά και τη Διεθνή Επιτροπή για τα Ναρκωτικά που συγκροτούν διεθνούς ακτινοβολίας προσωπικότητες προτρέποντας σε μια διαφορετική αντιμετώπιση των χρηστών.
Και αφήνει για τελευταίο παράδειγμα την Ολλανδία, όπου τα τελευταία χρόνια έκλεισαν 20 φυλακές με την εφαρμογή εναλλακτικών ποινών όπως της ηλεκτρονικής επιτήρησης που επιτρέπει στον κρατούμενο να εργάζεται και να επιστρέφει σε κατ’ οίκον περιορισμό, μειώνοντας τον αριθμό των κρατουμένων.
«Η ανάγκη για λιγότερη φυλακή φαίνεται να ωριμάζει, είναι χρήσιμο να μπολιάσει και τον εγχώριο πολιτικό διάλογο» λέει στις «Νησίδες» ο κ. Σκανδάμης.
Η αυτοχειρία, πρώτη αιτία θανάτου στις φυλακές
Μπορεί η αυτοχειρία να αποτελεί την 10η αιτία θανάτου στον γενικό πληθυσμό, όμως στις φυλακές είναι η πρώτη: συχνά συμβαίνει τα πρώτα 24ωρα εισόδου σε καθεστώς κράτησης αλλά και λίγες ώρες πριν από την αποφυλάκιση, γιατί ούτε η επιστροφή στην κοινωνία είναι εύκολη, με τους υπόδικους, αυτούς που δεν έχουν ακόμη καταδικαστεί αλλά κρατούνται, να υπερεκπροσωπούνται στη μακάβρια στατιστική, σύμφωνα με την αναπληρώτρια καθηγήτρια Εγκληματολογικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Ολγα Θεμελή, η οποία έχει εκπονήσει και τον οδηγό πρόληψης των αυτοκτονιών στις φυλακές.
Τα μέτρα πρόληψης περιλαμβάνουν την εκπαίδευση του σωφρονιστικού προσωπικού, τον διαγνωστικό έλεγχο των κρατουμένων αλλά και την επικοινωνία, το άνοιγμα προς τα έξω. «Η φυλακή νοσεί» παρατήρησε κι έκανε λόγο για συνθήκες που συνθλίβουν την προσωπικότητα, την αυξημένη νοσηρότητα –σωματική και ψυχική– του πληθυσμού των φυλακών που επηρεάζει ακόμη και τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους που επίσης ζητούν βοήθεια.
Ζητείται άλλη λογική
Την πολιτική βούληση που θα καλλιεργήσει μια δικαιοκρατική κουλτούρα αλλά και την ολιστική επανεξέταση του σωφρονιστικού συστήματος αναζήτησε ο βοηθός Συνηγόρου του Πολίτη και καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Γιώργος Νικολόπουλος, θίγοντας τον υπερπληθυσμό στις φυλακές που «υπονομεύει την επικράτηση της νομιμότητας» και αποτελεί, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση.
«Θέλουμε άλματα»
Για «το ρεπερτόριο σε αχρησία» που δεν είναι άλλο από τις εναλλακτικές ποινές όπως η ημιελεύθερη διαβίωση, η οποία, παρά τη θέσπισή της τρεις δεκαετίες πριν, ακόμη δεν εφαρμόζεται, όπως και άλλα μέτρα, μίλησε ο αντιπρόεδρος της ΕΕΔΑ Βασίλης Παπαστεργίου. «Εχουν γίνει βήματα. Δεν μας αρκούν. Θέλουμε άλματα» επισήμανε.
Κραυγή απόγνωσης
Από το κοινό που παρακολούθησε την εκδήλωση, ανάμεσα σε άλλους, τον λόγο πήρε ο βουλευτής των ΑΝ.ΕΛΛ. Θανάσης Παπαχριστόπουλος.
Συγκινητικός ήταν ο πρόεδρος της Αφγανικής Κοινότητας Μοχτάρ που μίλησε για τη φυλάκισή του παρότι πρόσφυγας, για τη χώρα του που βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση μισόν αιώνα κ.λπ.: «Σοβιετικοί, εμφύλιος, ΝΑΤΟ... Εδώ δεν έχετε κρίση. Κρίση είναι να μην ξέρεις αν θα ζεις την άλλη μέρα και τι θα ταΐσεις το παιδί σου, όχι το να μην μπορείς να πάρεις αυτοκίνητο... Σας παρακαλώ να βοηθήσετε τους ανθρώπους που είναι στις φυλακές» είπε με σπασμένη από τη συγκίνηση φωνή.
Σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες, στις φυλακές κρατούνται 400 αλλοδαποί. Το έγκλημά τους; Παράνομη είσοδος στη χώρα...
